Papahana Muapuka

Jason “Iota” D. Cabral, PhD

Associate Professor, Hawaiian Language and Graduate Courses; Academics Division Chair

(808) 932-7433

jasoncab@hawaii.edu

(808) 932-7651

Haleʻōlelo, room 163

He ʻelua papahana laepua ko ke koleke ʻo Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani: 1) Haʻawina Hawaiʻi, a 2) Kālaiʻōlelo. E heluhelu i ka ʻikepili ma lalo nei no ke aʻo ʻana no nā papahana laepua.

Haʻawina Hawaiʻi

ʻO ka papahana Haʻawina Hawaiʻi ka īkoi o ke koleke i ʻāpono ʻia e ka BOR i ka makahiki 1892. Waeleʻa ʻia ka papahana no ke aʻo ʻia o nā papa ma o ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻO ia kiʻina hana kaiapuni ma ka pae kuakolu ka mea e waeleʻa ai ka papahana, ʻaʻole ma Hawaiʻi wale nō, akā ma ka pae kaumokuʻāina kekahi. Pili ka ulu o ka papahana i kona hana ma ka hoʻokumu hou ʻia o ka ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ia ka ʻōlelo kaiapuni o nā kula kamaliʻi (1984), o nā kula K-12 (1986), me ka hoʻokumu pū ʻia o ka papahana Kahuawaiola (1998), ka papahana laeoʻo (1998), a me ka papahana laeʻula (2006).

Lawelawe ka papahana Haʻawina Hawaiʻi i nā:

  • nā kānaka nāna e mēkia ana ma ka Haʻawina Hawaiʻi;
  • nā kānaka nāna e ʻimi ana i ka palapala hōʻole ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, ka moʻomeheu Hawaiʻi, a me ka hoʻononiakahi haʻawina Hawaiʻi;
  • nā kānaka nāna e maina ana ma ka Haʻawina Hawaiʻi;
  • nā kānaka nāna e komo ana i nā papa no ka hoihoi a i kō nā koina laulā o ke Kulanui.

He papahana kūikawā i maikaʻi no nā haumāna i hoihoi i ka moʻomeheu, ke kālaihoʻokelewaiwai, ke kālaiʻāina, ke kālailaunakanaka, ke kālaiʻōlelo, ke mele, ka hulikanaka, ke kālaimeaola, ka hōʻike honua, ka mōʻaukala, a me ka hula.

Kālaiʻōlelo

ʻO ke kālaiʻōlelo ke kālailai ʻia o ka ʻōlelo ma kona ʻano he ʻōnaehana pohihihi me ka nānā pū ʻia o ka ʻōlelo ma nā pōʻaiapili kālainoʻonoʻo a me ka launa kanaka-moʻomeheu. Kālele ke kālaiʻōlelo ma luna o ko ke kanaka haku, maopopo, a aʻo ʻōlelo ʻana a nānā ʻia ka mea nui o ka ʻōlelo i ka lauana moʻomeheu o ka launa kanaka. ʻOiai koʻikoʻi ka ʻōlelo ma ke ao launa, aia ke kālaiʻōlelo ma ka waenakonu o nā maʻiʻo pili i ke kanaka a me nā maʻiʻo ʻepekema: ʻo nā maʻiʻo kālailauna, ke kālaimeaola, a me ke kālainoʻonoʻo. Me ia manaʻo, aʻo laulā ʻia ka haumāna i mea e wāwahi ʻia ai ua mau palena kahiko i kaʻawale ai nā maʻiʻo kekahi mai kekahi.

ʻO ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo kekahi o nā kulanui he liʻiliʻi e mālama nei i kekahi papahana muapuka ma ke kālaiʻōlelo. Aʻo ʻia ke kālaiʻōlelo ma kekahi kaiapuni kūikawā i pā nui i nā moʻomeheu a me nā ʻōlelo Polenesia, Mikonesia, Melanesia, a ʻĀsia kekahi. Mālama ʻia ma ka papahana kālaiʻōlelo nā papa laulā ma ke kālaiʻōlelo kuanakuhi a me ke kālaiʻōlelo haʻapili, me ka helu pū i nā papa i pili i ke aʻo ʻōlelo ʻana. No nā haumāna i hoihoi, mālama pū ʻia nā papa kūikawā i pili i ke kālaiʻōlelo Hawaiʻi a me ke kālaiʻōlelo Kepanī, a me ke kālaiʻōlelo ʻōiwi o nā ʻāina like ʻole a puni ka honua.